Radicaal kloosterleven
Brian Heffernan
- Title
- De Veluwe gereformeerd
- Subtitle
- Machtswisseling en religieuze verandering in de zestiende eeuw
- Author
- Jos de Weerd
- ISBN
- 9789048556724
- Format
- eBook PDF
- Number of pages
- 512
- Language
- Dutch
- Publication date
- 02 - 06 - 2022
- Dimensions
- 1.7 x 2.4 cm
- Open Access
- Download on Open Access Platform
- Categories
- Cultural Studies
- Dutch and The Netherlands
- Religion and Theology
- Sociology and Social History
- Discipline
- History, Art History, and Archaeology
- Preview
- Download Preview
- Also available as
- Hardback - € 49,99
Lijst van figuren en tabellen
Lijst van afkortingen
Inleiding
1. De Veluwe gereformeerd
2. De schandelijkste episode? Status quaestionis
3. Gemeenschapsreligie
4. De Veluwe als transregionale eenheid
5. Bronnen
6. Vraagstelling en opzet
Hoofdstuk 1. De sacrale infrastructuur
1.1. Inleiding
1.2. Eeuwenlange kerstening
1.3. De situatie rond 1500
1.4. Aanwezigheid van kloosters
1.5. Een netwerk van heiligen
1.6. Sporen van het sacrale landschap
1.7. Een katholiek buitengebied
1.8. Conclusie
Hoofdstuk 2. Onvoorziene reformaties
2.1. Inleiding
2.2. Spreiding van autoriteit, 1492–1543
2.3. De versterking van regionale religiositeit, 1492–1578
2.4. Katholieke hervorming, 1543–1566
2.5. Katholieke herleving na gereformeerd geweld, 1566–1578
2.6. Gereformeerde hervorming, 1578–1600
2.7. Conclusie
Hoofdstuk 3. Relativering van de liturgie
3.1. Inleiding
3.2. Sacramentele religie
3.3. De circulatie van nieuwe ideeën
3.4. De bezwaren van Arent toe Boecop
3.5. Het christocentrisme van Jan Gerritsz Verstege
3.6. Radicalisering van de kritiek op de kerk
3.7. Verwarring in een katholieke wereld
3.8. Conclusie
Hoofdstuk 4. Een katholieke hervormingsagenda
4.1. Inleiding
4.2. Een netwerk van Utrechtse prelaten
4.3. De Harderwijker gewelfschilderingen
4.4. Humanistische beeldtaal
4.5. Een hervormingsgezinde magistraat
4.6. Conclusie
Hoofdstuk 5. Professionalisering van de geestelijke stand
5.1. Inleiding
5.2. De scholingsgraad van de clerus
5.3. Het offensief van Aegidius de Monte
5.4. De opbouw van een gereformeerde kerk
5.5. ‘Papistische papen’
5.6. Laverende voorgangers
5.7. Conclusie
Hoofdstuk 6. De vorming van een nieuwe elite
6.1. Inleiding
6.2. De Veluwse adel
6.3. Religieuze mentaliteit van de adel
6.4. Twijfelende edelen na de Beeldenstorm
6.5. Patriotten en religieverwanten tijdens de overgang
6.6. Een middengroep van edelen
6.7. Protestantse edelen
6.8. Katholieke edelen
6.9. Conclusie
7. Slotbeschouwing
7.1. Inleiding
7.2. De opkomst van een revitaliseringsproces
7.3. Parallellen in vernieuwingstendensen
7.4. Onontkoombare polarisatie
7.5. Herstel van politiek en religieus evenwicht
7.6. Onvoorspelbare reformaties in veelvoud
Samenvatting
Summary
Zusammenfassung
Résumé
Bijlage I. Proeve van een wereldlijke en kerkelijke indeling van de Veluwe (c.1500– c.1600)
Bijlage II. Het beeldprogramma van de gewelfschilderingen in de Onze Lieve Vrouwekerk van Harderwijk (1561–1562)
Bronnen en literatuur
Lijst van afkortingen
Inleiding
1. De Veluwe gereformeerd
2. De schandelijkste episode? Status quaestionis
3. Gemeenschapsreligie
4. De Veluwe als transregionale eenheid
5. Bronnen
6. Vraagstelling en opzet
Hoofdstuk 1. De sacrale infrastructuur
1.1. Inleiding
1.2. Eeuwenlange kerstening
1.3. De situatie rond 1500
1.4. Aanwezigheid van kloosters
1.5. Een netwerk van heiligen
1.6. Sporen van het sacrale landschap
1.7. Een katholiek buitengebied
1.8. Conclusie
Hoofdstuk 2. Onvoorziene reformaties
2.1. Inleiding
2.2. Spreiding van autoriteit, 1492–1543
2.3. De versterking van regionale religiositeit, 1492–1578
2.4. Katholieke hervorming, 1543–1566
2.5. Katholieke herleving na gereformeerd geweld, 1566–1578
2.6. Gereformeerde hervorming, 1578–1600
2.7. Conclusie
Hoofdstuk 3. Relativering van de liturgie
3.1. Inleiding
3.2. Sacramentele religie
3.3. De circulatie van nieuwe ideeën
3.4. De bezwaren van Arent toe Boecop
3.5. Het christocentrisme van Jan Gerritsz Verstege
3.6. Radicalisering van de kritiek op de kerk
3.7. Verwarring in een katholieke wereld
3.8. Conclusie
Hoofdstuk 4. Een katholieke hervormingsagenda
4.1. Inleiding
4.2. Een netwerk van Utrechtse prelaten
4.3. De Harderwijker gewelfschilderingen
4.4. Humanistische beeldtaal
4.5. Een hervormingsgezinde magistraat
4.6. Conclusie
Hoofdstuk 5. Professionalisering van de geestelijke stand
5.1. Inleiding
5.2. De scholingsgraad van de clerus
5.3. Het offensief van Aegidius de Monte
5.4. De opbouw van een gereformeerde kerk
5.5. ‘Papistische papen’
5.6. Laverende voorgangers
5.7. Conclusie
Hoofdstuk 6. De vorming van een nieuwe elite
6.1. Inleiding
6.2. De Veluwse adel
6.3. Religieuze mentaliteit van de adel
6.4. Twijfelende edelen na de Beeldenstorm
6.5. Patriotten en religieverwanten tijdens de overgang
6.6. Een middengroep van edelen
6.7. Protestantse edelen
6.8. Katholieke edelen
6.9. Conclusie
7. Slotbeschouwing
7.1. Inleiding
7.2. De opkomst van een revitaliseringsproces
7.3. Parallellen in vernieuwingstendensen
7.4. Onontkoombare polarisatie
7.5. Herstel van politiek en religieus evenwicht
7.6. Onvoorspelbare reformaties in veelvoud
Samenvatting
Summary
Zusammenfassung
Résumé
Bijlage I. Proeve van een wereldlijke en kerkelijke indeling van de Veluwe (c.1500– c.1600)
Bijlage II. Het beeldprogramma van de gewelfschilderingen in de Onze Lieve Vrouwekerk van Harderwijk (1561–1562)
Bronnen en literatuur
Reviews and Features
'Deze studie heeft veel te bieden qua prachtige, concrete vondsten over de rol van plaatselijke geestelijken, van de adel en de plaatselijke bestuurders. De Veluwe gereformeerd is voor iedereen die geïnteresseerd is in lokale en regionale geschiedenis bovendien een goudmijn: voor elke plaats wordt vermeld hoe die past in de kerkelijke structuur, welke pastoors en (later) predikanten er werkzaam waren, welke vicarieën er in de kerk gesticht waren en wie de collators daarvan waren.'
– Enny de Bruijn, Reformatorisch Dagblad
'Het is echt bijzonder om te zien hoe Jos de Weerd historische gebeurtenissen weet te verbinden aan ontwikkelingen op theologisch gebied. Dat is iets wat in historische studies niet vaak gebeurt. (...) Het boek kan beschouwd worden als een grote aanwinst voor het historisch onderzoek naar reformatieprocessen, niet alleen op de Veluwe, maar ook in andere delen van Gelderland en zelfs daarbuiten.'
– Christiaan Ravensbergen, Jaarboek Gelderland
– Enny de Bruijn, Reformatorisch Dagblad
'Het is echt bijzonder om te zien hoe Jos de Weerd historische gebeurtenissen weet te verbinden aan ontwikkelingen op theologisch gebied. Dat is iets wat in historische studies niet vaak gebeurt. (...) Het boek kan beschouwd worden als een grote aanwinst voor het historisch onderzoek naar reformatieprocessen, niet alleen op de Veluwe, maar ook in andere delen van Gelderland en zelfs daarbuiten.'
– Christiaan Ravensbergen, Jaarboek Gelderland
Jos de Weerd
De Veluwe gereformeerd
Machtswisseling en religieuze verandering in de zestiende eeuw
The following text is not available in English and will be shown in Dutch.
De zestiende eeuw staat bekend als de eeuw van politieke en religieuze verandering. Jos de Weerd onderzoekt hoe de omwenteling van kerk en wereld werd beïnvloed door lokale gemeenschappen, en andersom. Hij richt zich daarbij op de Veluwe, een deel van het hertogdom Gelre dat een strategische rol speelde in de machtsverhoudingen in de Nederlanden.
Op de Veluwe voltrok zich een katholiek vernieuwingsproces, dat door onverwachte gebeurtenissen omsloeg in een protestantse hervorming. Daar zag het lange tijd niet naar uit. Ondanks de vele variaties waren verschillende groepen van gelovigen eensgezind over de autoriteit van de Bijbel, het christocentrisme en de noodzaak van hoogopgeleide geestelijken. Pas na de Beeldenstorm van 1566 kwam er een scheiding en ontbrandde het religieuze conflict. Uiteindelijk bleek de machtsovername door de gereformeerde Jan van Nassau beslissend en zette de protestantisering door. Het Veluwse reformatieproces, zo toont dit boek, was onregelmatig, onberekenbaar en kende per plaats verschillende uitkomsten.
Author
Jos de Weerd
Jos de Weerd (Zwolle, 1990) is religiehistoricus. Hij studeerde Geschiedenis aan de Vrije Universiteit Amsterdam en promoveerde in 2021 aan dezelfde universiteit. De Weerd is als Fellow verbonden aan het HDC Centre for Religious History aan de Vrije Universiteit Amsterdam.
